یک قرن تخریب

|

تخریب میراث های تاریخی خاورمیانه در یک قرن اخیر

مقبره «شیخ فتحی» که در محله‌ای به همین نام در غرب موصل قرار دارد. ساختمان آن شامل مقبره کوچکي با گنبد مخروطی تَرک‌دار بوده که قدمت آن از قرن هفتم هجري برآورد شده است.[۱] البته در سال‌هاي اخير گنبد و ساختمان قديمي آن به طور کامل نوسازي شده است. از زیارتگاه‌های مورد توجه موصل به شمار می‌آمده و اهالی این شهر برای قضای حوائج، در آن نذر می‌کرده‌اند.درباره شخصیت مدفون در زیارتگاه، لازم به ذکر است که منابع تاريخي از دو شخصیت به نام «فتح موصلي» ياد کرده‌اند که هر دو زاهد و صوفي بوده و در دوره ای نزديک به يکديگر در موصل مي‌زيستند. در منابع تصوّف، احوال و اقوال اين دو با هم آميخته شده است. شخصیت اول، فتح بن محمد بن وشاح ازدي موصلي (درگذشت ۱۶۵ يا ۱۷۰ قمری) است که شمس‌الدین ذهبی از وي با نام «فتح موصلي کبير» ياد کرده است. در احوال وي گفته‌اند که او از خوف خدا بسيار گريه مي‌کرد و همواره نماز شب مي‌خواند. نقل شده است که در روز تشييع جنازه وي، هر مسلمان و غير مسلماني حاضر شدند .[۲] صاحب تاريخ موصل نیز نوشته است که در روز وفاتِ فتح، بازارهاي موصل بسته شد و مردم با شيون و زاري در تشييع جنازه شرکت کردند؛ احمد بن اسماعيل، والي این شهر، بر جنازه او نماز گزارد. اهالي روستاهای موصل نيز به قصد تبرک، از خاک قبر او بر‌داشته و به خانه‌هاي خود مي‌بردند. [۳]

دومین کسی که فتح موصلی نام داشته، ابونصر فتح بن سعيد موصلي (درگذشته ۲۲۰ قمری) است. او نیز مانند فتحِ کبیر داراي احوال و مقامات بوده و ذهبي از وي با عنوان «فتح موصلي صغير» ياد کرده است.[۴] مرحوم «سعید الدیوه‌جی»، پژوهشگر بزرگ تاریخ موصل، با استناد به شواهد تاریخی معتقد است که مدفون در زیارتگاه شیخ فتحی، فتح کبیر (فتح بن محمد بن وشاح ازدی) است.[۵]

منابع:
۱.عطا الحدیثی و هناء عبدالخالق، القباب المخروطية في العراق، ص ۷۹.
۲.الذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلأم، ج ۱۰، ص ۳۹۱-۳۹۲.
۳.يزيد بن محمد الازدي، تاريخ الموصل، ص۲۴۶-۲۴۷
۴.الذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلأم، ج ۱۵، ص ۳۳۸-۳۳۹.
۵.سعید الدیوه‌جی، الموصل فی العهد الاتابکی، ص۱۶۱.