یک قرن تخریب

|

تخریب میراث های تاریخی خاورمیانه در یک قرن اخیر

سامرا، مدفن دو امام دهم و یازدهم شیعیان دوازده امامی، علی هادی(درگذشت ۲۵۵ق) و حسن عسکری(درگذشت ۲۶۰ق) است و از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعه به شمار می‌آید. در کنار این دو فرد، شخصیت‌های دیگری از جمله: حکیمه دختر محمد جواد و نرجس همسر حسن عسکری (امام یازدهم شیعیان) و مادرمهدی (امام دوازدهم شیعیان) به خاک سپرده شده‌اند. هم چنین در ضلع غربی این آستانه مقدس، زیرزمین معروف به «سرداب غیبت» قرار دارد که بر اساس برخی باورها، محل غیبت امام دوازدهم شیعه است.

هسته اصلی سامرا، خانه هادی (امام دهم شیعیان) بود که پس از وفات در آن جا به خاک سپرده شد؛ پس از چند سال فرزند وی حسن عسکری نیز در همان محل خاک شد. بعدها برخی از امرای دوره عباسی از جمله ارسلان بساسیری(درگذشت ۴۵۱ق) و شرف‌الدوله مسلم بن قُرَیش عُقَیلی(درگذشته ۴۷۸ق)، این زیارتگاه را بازسازی کردند. در اوایل سده سیزدهم هجری، احمد خان دنبلی و فرزندش حسینقلی‌خان دنبلی حاکمان آذربایجان، این آستانه را گسترش دادند. سپس در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، شیخ عبدالحسین طهرانی معروف به «شیخ العراقین»(درگذشته ۱۲۸۶ق)، ساختمان آن را به ابعاد کنونی آن، توسعه داد و میرزای شیرازی(درگذشت ۱۳۱۲ق) نیز اقدامات عمرانی جدیدی در آن انجام داد.

ساختمان آستانه سامرا، شامل صحن وسیعی است که گرداگرد آن را ایوانچه‌ها و حجره‌هایی فرا گرفته است و در میان هر ضلع آن، یک دروازه اصلی قرار دارد. در میان صحن، حرم مرکزی به ابعاد ۱۲ × ۱۲ متر وجود دارد که گرداگردِ آن را رواق‌هایی به ابعاد ۲۰ × ۲۰ متر فرا گرفته است. در میان حرم، قبر دو امام شیعیان و مدفونین دیگر در کنار ایشان قرار دارد. بر این قبور، گنبد معظّم بنا، با پوششی از آب‌طلا، ساخته شده است. در ضلع جنوبی حرم و روبه‌روی دروازة جنوبی صحن، ایوان بزرگ آستانه قرار دارد. دو طرف ایوان، دو گلدسته باشکوه به ارتفاع ۳۶ متر قرار دارد که بخش فوقانی آن طلاکاری شده است. هم چنین در ضلع غربی آستانه، گنبد کاشی‌کاری شده مسجد جامع سامرا است، که در زیر کف آن، زیارتگاه معروف به «سرداب غیبت» قرار دارد.